Thursday, October 23, 2008

SG. MANIK BAMANDI DARAH

Koleksi cerita Hamzah Amir 2006

Ketika banyak orang kini memperkatakan Peristiwa 13 Mei dengan terbitnya buku Dr.Kua Kia Soong, May 13: Declassified Documents on the Malaysian Riots of 1969, saya teringat kepada Perang Sungai Manik, iaitu "perang" antara orang Cina dengan orang Banjar pada tahun 1945. Perang itu berlaku di Sungai Manik dan sekitarnya, di negeri Perak, Malaysia.Dari segi jumlah orang yang terkorban dalam pergaduhan perkauman itu, Perang Sungai Manik mungkin lebih besar dan lebih hebat daripada Peristiwa 13 Mei.Cerita tentang Perang Sungai Manik ini dalam bahasa Banjar telah di dengar pada tahun 2007 yang lalu. Cuma bahasa Banjar yang mereka gunakan agak "pekat" dan mungkin agak asli Banjar. Jadi susah juga untuk difahami.Bagaimanapun, sebagai catatan ringkas bolehlah dinyatakan di sini bahawa pergaduhan antara orang Banjar dan orang Cina di Sungai Manik itu berlaku, kerana provokasi dan tindakan keterlaluan yang dilakukan lebih dahulu oleh orang Cina, seperti juga yang berlaku di Batu Pahat dan tempat lain.Orang Banjar bertindak balas untuk mempertahankan maruah dan malah harta benda mereka. Ini perang yang dipaksakan oleh orang Cina ke atas orang Banjar. Mungkin banyak juga orang Cina yang terkorban dalam peperangan itu. Tapi itu adalah harga yang patut mereka bayar kerana kesalahan mereka.




Kisah pergaduhan di sungai manik yang telah di catit dalam bahasa banjar yang di dengar dari hasil perbualan salah seorang penduduk awal sungai manik dengan orang kampung yang lain ketika saya menghadiri majlis kenduri doa selamat di parit 13a.



Guling gail awak si Mail Rudo taampar di atas titian nang hudah kada babatis batangan. Kaampat-ampatnya pagat marga timpasan parang bungkol si Utoh Putih, mahadang kutika nyawa cagar bapisah wan jasad. Banyu jaranih landas di bawah titian manjadi habang samunang dimumuie darah. Dasar kaitu pang adat urang bakalahi tih. Salah saikung tantu pang kacundang,. Sangkala maka am tatawa ganal manarima habuan patang nih darah dalam jantung makananku !Imbah asar Mail Rudo balapas saurangan kadada saikung-ikung umat nang rigi mahadapinya. Sapucuk pistol 38 nang hudah kahabisan pilur magunai taandak di higa mayat.Labaram galo SaBandang DOan Parit 6, Sg.Manik. Banyak pang bubuhan Banjar nang taumpat piasat didasak leh kapala kominis nang bangaran Ah Bin. Urang kanannya bangaran Baba Ah Lee bamarkas di Sg.Tungko. Pambunuh Mail Rudo urang gancang PKM harus ditangkap salakasnya ujar.Utoh Putih Alai tutok baanak dua, nang panghaluinya bibinian jua hanyaram bisa badiri rabah bagana di Pakan Arba, Parit 6, Sg. Manik. Wayah hintutih talalo kapuputihan pangawak tuh pang lagit hidin rikit bagalar Putih. Mail Rudo Banjar Sg.Tungko, Sg. Manik urang lawas nang manjadi garumbulan PKM di bahagian risek. Imbah Japun sulindar sidin ditugasakan mancari ahli hanyar dalam daerah Sg. Manik. Angkara kada pati banyak bubuhan Banjar nang hakon mandangani pajuangan Kominis, ayungannya Mail Rudo bakaras bapaksaan siapa nang kada katuju alamat bakal manarima musibah. Saban harian bilang kada kakurang ham anum tuha habis ditangkapi marga kada hakun tutih. Seksaan, disumbalih, diguni dibuang ka Sg, Perak, ditimbak, dirujak (sula) sarabanya ham, matan purun banar sama sabangsa. Aii urang bapangkat ganal kalo tantu ai lakas kalumpanan wan diri kada kalakon tuh lah!Wayahitu kada sadikitnya urang Banjar wan urang Malayo nang manyukung kominis. Kada batinggalan ada haja tuh jua urang Banjar nang bailmu harat dalam pakalahian umpat jadi talibarut kominis. Urang-urang nang kaya itu tih pang nang manjadi duri dalam daging kanu bubuhan sakaganaan. Talalo mangapung pangkat sanggup mambunuh, manyalukuti rumah, harta banda sarabanya ham, matan kada bakiraan lawan bangsa saurang. Nang mana pina pamburisit dipaksa pulang mambayar yuran asal maumpati Partai Kominis.Panghidupan bubuhan Banjar di Sg. Manik magin piasat salagi katakutanan, kada kakurang nang tapaksa pindahan manyubarangi Sg.Kinta baandah ka Kg. Balun Bidai, Kg. Gajah, Perak. Di situ tih bilang padang Banjar haja jua.Ari hanyar haja imbah luhor, banyu bandang baalun ditampur angin adui rawannya di lihat……Si Utoh Putih nang rahat basahanan guni hubi pina baapik banar maurak langkah maampahi titian Pakan Arba tampat kaganaan hidin. Babaya sampai di muhara titian…… “Tumatan di mana tih toh, tia badapatan am kita arinih lah hai” rawa si Mail Rudo nang mangacuk bapakaian kominis, pistol wan lading binit batangkitan tangan bakacakan haja ka pinggang umai arainya aii. Tumatan di manakah bangsulnya tutih cakada katahuan, balajuran tacugut ha di panangahan titian.“Hanyaram bulik tumatan di Cakus tih, bacari hubi nia pang nah………ampun ulun umpat lalu tuannya aii” sahut si Utoh Putih hormat.“Bah diandak hulu guni hubi tuh toh ai, sarana badadas banar ah, napang nang cagar di kapong, kada bataha bukah juaha rumah hintutih” garau bunyi siwara Mail Rudo ba astilah mahimati.Maantara hakun wan kada tapaksa ai si Utoh Putih mangiring bacara tuan ganal pang nang ampun parintah. Imbaham labau guni hubi diandak di atas titian. Pabila hudah badiri bahahadap Banjar badudua nia pina pantar banar pangawak, tagal saikung putih nang saikung banarai pinda tahirang. “Mauhaja paampihan kita badapatan patang nia sako” jar si Mail Rudo manyurung udap. “Napa garang hajat di ikam nia Mail pinda lain banar kuyaan, bakakaruan tuan ganal aii” sambut si Utoh Putih bamula pina kada nyaman hudah pangrasa. “Paraya ah bapiragah kada manahu toh aii…….. janji di ikam arituh dimapa am?……bilang batuhuk diaku mahadang hampai damini di manang sing jawapan” harungut urang gancang PKM manumpalakakan.“Kada Lah aii………..aku indah umpatan amun pajuangan nang cagar manbinasa ka bangsa saurang damia, sadangkan bajuang hagan manganyangi parut saurang lawan anak biniku laginai bilang hudah kada kasandangan am……. kada…… .cakada tih pang” nahap jawapan si Utoh Putih gilir nih. “Umai matan karas banar pahatian di ikam nia lah toh …………dinapa tuh aii…….mun hudah daminto kahandak di ikam basiap ha lah”. Muha si Mail Rudo bamula habang tanda kasarikan balaluan mandahut ka pistol nang mambangal di pinggang mantating palumpongan maampahakan kanu si Utoh.“Jangan……..sinjata jangan dipamainakan Mail aii…….kada mambadae ah kita sarumpun di ikam kada bahinaman langsung. Pariannya aku kadada lagi siapang nang cagar mambari makani anak bini ku kayina………ampuni haja ah tuan ganal aii” rista si Utoh Putih pinta marasi…… “Dam….” bunyi sindawa malatup kali pamugaan bakukus baju usang si Utoh Putih dihinggapi pilur. Hidin magun ai kada sing garakan. Bubuhan Banjar nang sakaganaan wan hidin kada nang waninya manyasah, basintup barataan ka dalam rumah papasingnya takajutan napa. “Dam……dammmmm …….” manalo das hudah timbakan pistol Mail Rudo lamun magunai pilur kada baupaya manambusi pangawak si Utoh Putih. “Bangsat banar taguh pang di ikam nia alah toh……tahani lagi nah” hingkau urang ganal PKM kababang, Kada sadar sindawa nang di dalam palumpongan hudah malatup kaanamnya. Batuhuk jariji si Mail Rudo mangatik pilatuk pistol nang hudah puang kada bapilur lagi tutih. Rahatan kakariwih……. “Labukk……….” timpasan parang bungkol nang bangaran si Kandal Larap Utoh Putih hinggap di pagalangan tangan kanan basadinan pagat ………… “labukkk..” sabakas pulang tangan kiwa si Mail Rudo umpat mandabuk gugur ka tanah. Hidin tarus mailai timpasan ……gilir nih mata parang bungkol Kandal Larap nahap manganae lintuhut kanan panggal mandabuk…..napangada ah pada taampar am Mail Rudo di atas titian. Si utoh Putih sasain manggila kagarigitan…………batis kiwa pulang mangalitik bacarai wan awak aleh timpasan hidin nang paampihan.“Kada Lah aii………..aku indah umpatan amun pajuangan nang cagar manbinasa ka bangsa saurang damia, sadangkan bajuang hagan manganyangi parut saurang lawan anak biniku laginai bilang hudah kada kasandangan am……. kada…… .cakada tih pang” nahap jawapan si Utoh Putih gilir nih. “Umai matan karas banar pahatian di ikam nia lah toh …………dinapa tuh aii…….mun hudah daminto kahandak di ikam basiap ha lah”. Muha si Mail Rudo bamula habang tanda kasarikan balaluan mandahut ka pistol nang mambangal di pinggang mantating palumpongan maampahakan kanu si Utoh.“Jangan……..sinjata jangan dipamainakan Mail aii…….kada mambadae ah kita sarumpun di ikam kada bahinaman langsung. Pariannya aku kadada lagi siapang nang cagar mambari makani anak bini ku kayina………ampuni haja ah tuan ganal aii” rista si Utoh Putih pinta marasi…… “Dam….” bunyi sindawa malatup kali pamugaan bakukus baju usang si Utoh Putih dihinggapi pilur. Hidin magun ai kada sing garakan. Bubuhan Banjar nang sakaganaan wan hidin kada nang waninya manyasah, basintup barataan ka dalam rumah papasingnya takajutan napa. “Dam……dammmmm …….” manalo das hudah timbakan pistol Mail Rudo lamun magunai pilur kada baupaya manambusi pangawak si Utoh Putih. “Bangsat banar taguh pang di ikam nia alah toh……tahani lagi nah” hingkau urang ganal PKM kababang, Kada sadar sindawa nang di dalam palumpongan hudah malatup kaanamnya. Batuhuk jariji si Mail Rudo mangatik pilatuk pistol nang hudah puang kada bapilur lagi tutih. Rahatan kakariwih……. “Labukk……….” timpasan parang bungkol nang bangaran si Kandal Larap Utoh Putih hinggap di pagalangan tangan kanan basadinan pagat ………… “labukkk..” sabakas pulang tangan kiwa si Mail Rudo umpat mandabuk gugur ka tanah. Hidin tarus mailai timpasan ……gilir nih mata parang bungkol Kandal Larap nahap manganae lintuhut kanan panggal mandabuk…..napangada ah pada taampar am Mail Rudo di atas titian. Si utoh Putih sasain manggila kagarigitan…………batis kiwa pulang mangalitik bacarai wan awak aleh timpasan hidin nang paampihan.Ari hanyar haja imbah luhor, banyu bandang baalun ditampur angin adui rawannya di lihat……Si Utoh Putih nang rahat basahanan guni hubi pina baapik banar maurak langkah maampahi titian Pakan Arba tampat kaganaan hidin. Babaya sampai di muhara titian…… “Tumatan di mana tih toh, tia badapatan am kita arinih lah hai” rawa si Mail Rudo nang mangacuk bapakaian kominis, pistol wan lading binit batangkitan tangan bakacakan haja ka pinggang umai arainya aii. Tumatan di manakah bangsulnya tutih cakada katahuan, balajuran tacugut ha di panangahan titian.“Hanyaram bulik tumatan di Cakus tih, bacari hubi nia pang nah………ampun ulun umpat lalu tuannya aii” sahut si Utoh Putih hormat.“Bah diandak hulu guni hubi tuh toh ai, sarana badadas banar ah, napang nang cagar di kapong, kada bataha bukah juaha rumah hintutih” garau bunyi siwara Mail Rudo ba astilah mahimati.Maantara hakun wan kada tapaksa ai si Utoh Putih mangiring bacara tuan ganal pang nang ampun parintah. Imbaham labau guni hubi diandak di atas titian. Pabila hudah badiri bahahadap Banjar badudua nia pina pantar banar pangawak, tagal saikung putih nang saikung banarai pinda tahirang. “Mauhaja paampihan kita badapatan patang nia sako” jar si Mail Rudo manyurung udap. “Napa garang hajat di ikam nia Mail pinda lain banar kuyaan, bakakaruan tuan ganal aii” sambut si Utoh Putih bamula pina kada nyaman hudah pangrasa. “Paraya ah bapiragah kada manahu toh aii…….. janji di ikam arituh dimapa am?……bilang batuhuk diaku mahadang hampai damini di manang sing jawapan” harungut urang gancang PKM manumpalakakan.



Markas PKM di Sg.Tungko gigir gampar pabila mandangar habar Mail Rudo mati di bunuh. Napa lagiam pada barara bubuhan kominis nang dikapalae urang kanannya si Ah Bin. Papasingnya batatingan Rifel mk 5, badadas maampahi Bandang DO, Parit 6, Sg.Manik.“Ai yaa…….kaki, tangan semua kasi potong habit ka………..manyak cilaka itu olang” garunum kapala kominis si Ah Bin babaya tatireng mayat Mail Rudo nang magun bahayangkangan di atas titian. Bubuhan Banjar SaBandang DOan kada nang waninya bahuyung maliatakan tumatan di lulungkang rumah papasingnya pang. Ari sasain landung ka patang, bubuhan kominis mangunai barucau basurah Cina nangapa kuang nang disambati cakada tahu ham. Kada sawat lawas baparintahan am samunyaan tuha anum disuruh bakumpul di hadapan Pakan Arba. Habis pang saban buahan rumah nang paparakan situ tih digandahi. Hakun kadanya tapaksa aii barataan baalah, labaram bakipoh kana soal siasat tunggal ikungan. Si Utoh Putih nang ampun gawian lagin taumpat haja tuh jua. Kamandakannya bubuhan Banjar barataan batarukuian haja bakulim mati bapiragah kada pinandu pang siapa nang ampun angkara . Ayungannya kapala kominis si Ah Bin ampih bakaras tagal awan basarat amun dalaman samingguan nia magun si pambunuh Mail Rudo kada tatangkap alamat pang Bandang DO cagar manjadi padang jarak padang takukur ujar! Hikamam lah hai !Mayat Mail Rudo ditayut wan tali ka kayu panjang aleh bubuhan PKM tutih. Amun di lihat bilang maras banar kada ubah kaya mangandar babi nang hanyar taulihi imbah bagarit. Cagar ka mana kuang mamatak, han tia ditimbai ka dalam Sg. Perak hajakah sako. Tanganga ganal am sang kuradal tapampah habuan.Warga Banjar barataan hudah sapakat manyuruh si Utoh Putih saparanakan pindahan maninggalakan Bandang DO salakasnya. Maklum hajalah muntung guri wadi kawa haja dipisiti amun muntung manusia siapang nang hingkat manduga. Tagal napa pulang ujar nang ampun diri… “Kada bubuhanai…….anggaran diaku ha nang maharagu diri saparanakan, wargaku di sia nang tapaksa mananggung kapiasatan sabarataan……… cakada rigi sahama-hama am….maraha satatayuhnya”. Bilang batuhuk dipujuk diguloki lamun hidin magun bahimat kaitu tih pang.Manalo hari hudah kutika balalu …………..Emoh sahabat rakat hidin (Utoh Putih) nang hanyar haja mandangar habar mangunyur maninggalakan Balun Bidai manyubarangi Sg, Kinta pina kada sabar handak mandapati hidin di Bandang DO. Kawan sahati, sailmu sama juharanya labih pada badangsanak, cakadanya purun mahija’akan. “Parian nya di ako madam maninggalakan Bandang DO nih …….tia mati jua magun Moh aii……….ajal wan maut bacara hudah ditantu akan, siapang nang kawa mahalang”. surung pandiran Utoh Putih nang hanyar haja imbah bamakanan di rumah hidin malam tutih. “Aii umai jangan kaitu ai…………… napa garang pangrasa di ikam Toh?” sahut si Emoh asa tababar. “Kada ah….. kaluko aii” jawab hidin handap. Walaudimapa gin si Emoh magun ham asa balisah napang pinda lain banar parangai sahabat hidin nang sasain ambak bilang banyak mainggihakan pada malilit pandiran. Sarajin mun lawas kada badapatan kadamia cakada bakakaringan gusi palapauan tantan.Ari hudah mamulai landung malam, nang badua badangsanak tutih magun haja pina garunuman. “Moh……..pariannya janjiku sampai………..sarana ah di ikam bangangalih mambawa mayatku ka Balun Bidai, kuburakan di sia haja jadiam……tagal jangan di ikam kalumpanan am……anak biniku bawa akan bulik, sarahakan kanu kula warganya di sanalah………Sapanjangan kita badangsanak mun ada talabih takurang ku pinta halalakan dunia akhirat…..Kanu di ikam disasadangi haja manjuhara tuh Moh aii……..baapik-apik mamilih kawan anggaran nang aur anju ataran ha pahanti am…. ……Lagi sabuting dangsanakai aii……tagal jangan dianggap diaku mahalau di ikam lah……esuk baluman luhor dilaksi di ikam baisur tumatan di rumah nih, cagar ka mana tulaknya di ikam cakada batangatan, kada napa apa ah tutih …….diaku asa katuju manyaurangan banar ham nih!”. Basadinan marigap pangrasa si Emoh mandangar kuyaan hidin, laluan badiri maragap kanu nang dangsanak babarubuian am banyu mata marista badudua, muntung bungkam papasingnya.. Cagar sampai jua pang janji dangsanak ku nih……….jar hati Emoh. Samalaman maning kada baguguringan aur bariristaan kalakon tutih pang hampai taka siang.Ari magun haja tatarauan…………….nang badua badangsanak hudaham tacugut di pinggir sumur pamandian. “Ayuha dibawa baduduk Toh aii…… Bismillahirahmanirahim………..” ujar si Emoh mambacakan ayat mandi suci sambil manguboiakan banyu mamandie si Utoh Putih sampai talah. Barau api di dapur, bini hidin rahatan baharaguan maulah pupuluran hagan pagi kayina napa. Marasnya ai hidin bacara kadatahu pang dikisah urang badua badangsanak nia, damati tih dasar kalakuan urang juhara kaya sarajin haja, nang pina bamamandian kalakon tutih.Bandang DO hangat babandering mambari tanda pagi baugah tangahari sampai am hudah kutika badua badangsanak kana bapisah. Salah saikung tapaksa mamingkuti janji. “Ingatakan pasan paguruan dangsanakai…………walau nyawa di hujung bubunan……jangan hampai kalapasan ingatan di ikam kanu nang badua tuh lah” pasan si Emoh kanu si Utoh Putih. Badua sahabat baragapan pulang hagan kali nang pa ampihan……………..”Barilaan kita dunia akhirat” .ujar!Si Emoh malangkah maninggalakan nang dangsanak mangunyur kada sing kulihan Ka manakah nang cagar dituju cakada tahu ham.………..Imbah solat zuhur tangahari tutih, bamula asa kalat mata si Utoh Putih marga kada baguguringan samalaman napa. Anak hidin nang pahaluinya hudaham marinuk kajanakan guring barabah di pinggir lulungkang di anjung surung. Angin Bandang DO mangugus mandingin. Hidin umpat barabah di higa nang anak. Ayungan nya mariot am bigi mata langsung taguring jua.Ari landung maampahi patang……………..Arinih napakah maka Bandang DO ranai guranyap kadada talihat nang pina gagaliwalak kaya sarajin. Papasingnya aur baranaian di rumah haja kaluko barataan magun asa hancat imbah kamatian Mail Rudo, digampak garumbulan kominis atanapi rahatan mangira waktu tempoh saminggu tutih kah!Kada sadar maanam ikung bubuhan kominis tangah karayapan mamaraki rumah Utoh Putih. Kabujuran pulang bini hidin wan nang anak panuhanya kadada di rumah tulakan maunjun iwak pupuyu sapakawanan. Bah bilang ayagahan bubuhan Cina PKM manjinguki lulungkang, raifel MK 5 baancaman ham. Babaya tatireng hidin nang tangah kajanakan guring tutih sadangnya ai palumpongan MK 5 dicuncumakan ka kapala tumatan di luar lulungkang …dahuii ……dahui ….dahui….manalo das sindawa mamuntahakan pilur. Bacara hudah sampai ajal …….langlam tarus kataguhan hidin kada batinggalan sahama-hama, mangarabuak am darah dalam jantung………..dinapa tuh aii! Kamandakannya anak halui hidin kada dia’apae leh bubuahan PKM tutih, kuciak papar pang inya katakajutan, bakayukut mancamba ayahnya nang hudah kada banyawa lagi.Galahakan tatawa ganal bubuhan Cina kominis tanda puas napa, kamatian Mail Rudo hudah babalas, balaluan kuntu-kutunan maninggalakan Pakan Arba, Bandang DO baampah bulikan ka Sg.Tungko.Si Emoh nang dalam pajalanan maampahi Bandang DO mangisit taparaung, baik jua lakas tatireng bubuhan Cina PKM nang galahakan kahimungan tutih tumatan di jauh. Balajuran ai hidin batimbai ka padang tagah manyungkupakan pangawak. Parang bungkol nang bangaran si Buruk baganggaman ham pariannya katamuan leh bubuhan ninto tih alamat maantara pang jua sako. Kamandakannya magun haja hidin dilindungi tuhan kada saiku-ikung nang malihatnya. Mangilir am banyu mata hidin manganang si Utoh Putih……………………..kada lagi am sako dangsanak ku nih! Babaya jauh haja bubuhan Cina PKM hintutih……………….bukah mancicing am hidin maranduk rapukan di pinggir bandang maampahi rumah Utoh Putih nang hudah mulai barumbung manusianya.“Ayuha badahulu bacara hudah sampai pang janji di ikam dangsanakai, kada hingkatai” ujar hidin wayah malihati mayat si Utoh Putih di rungrupan. Barataan bubuhan Banjar SaBandang DOan batarukuian haja janazah harus dikuburakan ari nia jua ujah. Bacara jaman darurat nang sarabanya kakurangan tutih hampai taka malam am hanyar bakatuntungan.Han napa tia bujur, mun muntung guri wadi hingkat disumpali dipisiti.......Muntung manusia siapang nang hingkat manduga.......tantu banar ah hudah ada nang anju ataran, tida dimanang bubuhan PKM tutih tahu pada si Utoh Putih nang ampunya angkara!Mangkining ham parang bungkol si Kandal Larap nang hudah kada bapagustian basangkutan di tawing. Satu kutika kayina di ikam nia pang nang cagar ku mandiakan lawan darah bubuhan satro haram jadah ninto.........jar hati si Emoh nang rahatan mausap mata parang bungkol paninggalan dangsanak sahati hidin.




Bersambung.....